martedì 10 luglio 2007

Missa in latinu


In sas dies coladas su paba at presentadu a unu grupu de cardinales su Motu Propriu in ue resùscitat sa missa in latinu a rechesta de sos fideles. S’antiga tzelebratzione litùrgica codificada dae paba Pio V (1566-1578), rennovada in parte dae Giovanni XXIII nel 1962 e abolida in manera definitiva in su 1969 dae Paolo VI. Duncas Beneitu XVI at a cunsentire a chie nde at a fàghere rechesta (nessi 30 pessones) de sighire s’antigu ritu sena su placet de sos pìscamos, una missa reztitada tota in latinu, francu s’omelia semper pronuntziada in sas limbas natzionales, cun sos tzelebrantes bestidos cun sa pianeta clàssica imbetzes de sa casula, fache a su tabernàculu cara a s’Oriente e palas a sos fideles, sena letores làicos de sos passos bìblicos, sos cherichetos semper in ghenugru, cun gestualidades e ritos litùrgicos (beneditziones, genuflessiones, aspersiones) ritènnidos oramai superados.In custa manera su paba isperat de pòdere recuperare sos sustenidores de Marcel Lefebvre iscomunicadu in 1988 ca aiat ordinadu 4 piscamos sena su placet papale.

In unu mundu chi est in chirca de recuperare sas limbas natzionales faghet ispantu chi sa Crèsia chirchet de reintroduire una limba chi non s'imparat prus mancu in sos litzeos. Mi paret duncas chi amus a torrare a intèndere carchi tzia narende imbetzes de "prospicio me in faciam tuam" "sporcizia mea in faccia tua".

giovedì 28 giugno 2007

Sirbo e is sete fradi

Sirbo e is sete fradi est unu fumetu, èssidu in limba italiana e in limba sarda, iscritu dae Eleonora Carboni e Andrea Mureddu. Est su contu curiosu de unu sirboneddu astutu chi frecuentat su de bator annos de sa elementares, chi tenet sete frades e una macra niedda in sos cherbeddos. Unu contu galunu cun pessonàgios pintados meda bene che a sa mama ansiosa, su mangone dandy, o sa tostoine ghia. Sa versione in sardu campidanesu est istadu visionada dae Mario Puddu e bortada dae Riciotti Usai e Gianni Carboni.

Una cunsideratzione mi sento de fàghere, ma non diat èssere mègius a finantziare carchi cosa in limba sarda comuna?

Sardu in s'ànima



In su 1978 Fabrizio de Andrè pùblicat su discu Rimini. In custu album su cantante genovesu intzidit finas unu branu in gadduresu. Si intìtulat Zirichilaggia est a nàrrere, chie tirat a longu una cosa. Est sa prima bia chi s'artista impreat sa limba sarda. Bos do su testu

ZIRICHILTAGGIA (Baddu Tundu)
(Massimo Bubola / Fabrizio De André)

Di chissu che babbu ci ha lacàtu la meddu palti ti sei presa
lu muntiggiu rùiu cu lu sùaru li àcchi sulcini lu trau mannu
e m'hai laccatu monti mùccju e zirichèlti.

Di quello che papà ci ha lasciato la parte migliore ti sei presa
la collina rosa con il sughero le vacche sorcine e il toro grande
e m'hai lasciato pietre, cisto e lucertole.

Ma tu ti sei tentu lu riu e la casa e tuttu chissu che v'era 'ndrentu
li piri butìrro e l'oltu cultiato e dapòi di sei mesi che mi n'era 'ndatu
parìa un campusantu bumbaldatu.

Ma tu ti sei tenuto il ruscello e la casa e tutto quello che c'era dentro
le pere butirre e l'orto coltivato e dopo sei mesi che me n'ero andato
sembrava un cimitero bombardato.

Ti ni sei andatu a campà cun li signuri fènditi comandà da to mudderi
e li soldi di babbu l'hai spesi tutti in cosi boni, midicini e giornali
che to fiddòlu a cattr'anni aja jà l'ucchjali.

Te ne sei andato a vivere coi signori, facendoti comandare da tua moglie
e i soldi di papà li hai spesi tutti in dolciumi, medicine e giornali
che tuo figliolo a quattro anni aveva già gli occhiali.

Ma me muddèri campa da signora a me fiddòlu cunnosci più di milli paràuli
la tòja è mugnedi di la manzàna a la sera e li toi fiddòli so brutti di tarra
e di lozzu e andaràni a cuiuàssi a a calche ziràccu.

Mia moglie vive da signora e mio figlio conosce più di mille parole
la tua munge da mattina a sera e le tue figlie sono sporche di terra
e di letame e andranno a spostarsi a qualche servo pastore.

Candu tu sei paltutu suldatu piagnii come unu stèddu
e da li babbi di li toi amanti t'ha salvatu tu fratèddu
e si lu curàggiu che t'è filmatu è sempre chiddu
chill'èmu a vidi in piazza ca l'ha più tostu lu murro
e pa lu stantu ponimi la faccia in culu.

E tu quando sei partito soldato piangevi come un bambinetto
e dai padri delle tue avanti t'ha salvato tuo fratello
e se il coraggio che ti è rimasto è sempre quello ce la vedremo in piazza
chi ha la testa dura e nel frattempo mettimi la faccia in culo.

sabato 16 giugno 2007

Su romaniscu ite est?


A bandas de sas limbas o sos dialetos prus nòidos presentes in Sardigna (tataresu, galluresu, tabarchinu, catalanu), bat unu faeddu tìpicu de sos artesanos de su ràmene, mutidu romaniscu. In Isili, bidda minore de su Sarzidanu, b’at dae semper una traditzione de artesanos chi trabballant su ràmene, sos ramenàrgios. Cun su ràmene si faghiant sos istèrgios impreados dae sos pastores pro sa produtzione de su casu e de su recotu, e dae sas fèminas pro tìnghere sa lana, in su tessìngiu, e in su sabunòngiu e pro còghere sos màndigos. Trastos chi pustis bendiant in totu sas biddas de Sardigna. Sa produtzione calderaia si ispricat gràtzias a su fatu chi sa bidda est a tesu dae sas bias de comunicatzione de prus importu e est a curtzu a sas minas de ràmene de Funtana Raminosa, connòschida dae s’antighidade. S’istòria de sos ramenàrgios (contzinos) de Isili, maistros ispetzializados in sa lavoratzione de su ràmene, est inghiriada finas dae un tzertu mistèriu. Si narat chi bèngiant dae pòpulos de zìngaros o ebreos, bènnidos a istare antigamente in custa zona, forsis in su ‘400 durante sa dominatzione ibèrica. Custas camàndulas diant pàrrere cunfirmadas dae s’impreu de su suspu curiosu mutidu su romaniscu (Arromanisca )e dae sos tratos somàticos chi los faghent assimigiare prus a sos nòrdicos chi no a sos sardos. Custu limbàgiu curiosu chi sos ramenàrgios impitaiant intre issos, non tenet perunu raportu cun sos dialetos de s’ìsula. Dae s’anàlisi de su Romanisku o Pavela Romaniska o Arbareska si deduit s’origine zingara cun sa presèntzia de tèrmines albanesos e neogregos o de su suspu de sa malavita. Similitùdines tenent cun su dialetu de sos ramenàrgios de Tramonti, in su Friuli e cun sos dialetos de sos contzinos "Camminanti Siciliani" (Baccagghiu), originàrios dae sos grupos Rom de sas comunas albanesas de sa Calàbria.

Ramon Pique

Carlo Zoli

venerdì 15 giugno 2007

Decàlogu pro agatare mugiere

Pro totu sos baghianos e sas baghianas chi b'at in giru, unos cantos cussìgios leados dae sa Bìblia

Decalògu pro agatare mugiere


1. Agata una presonera de gherra galana, bati•la a domo, tunde•li sos pilos, sega•li sas ungras e dae•li beste noa. A pustis de custu at a èssere tua (Deuteronomio 21:11-13);
2. Agata una prostituta e isposala(Osea 1:1-3);
3. Còmpora una propiedade e incrui una fèmina in s’acordu (Rut 4:5-10);
4. Deveni imperadore de una natzione manna e faghe unu cuncursu de bellesa (Esther 2:3-4);
5. Bae a una festa e cua•di. Cando sas fèminas ant a cumintzare a ballare, essi a campu, leadi•nde una, e furadi•nde•la(Giudici 21:19, 23);
6. Dassa chi siet Deus a creare una fèmina pro tene cando ses dormende (Genesi 2:19-24)
7. Ochie cale si siat de maridu e leadi• nde sa mugiere(prepara•di però a pèrdere bator fìgios (2 Samuele 11);
8. Punna a sa cantidade no a sa calidade (1 Re 11: 1-3);
9. Agata un’òmine cun 7 fìgias e impressiona•lu dende a bìbere a sa màndria sua (Esodo 2:16-21),
10. Una mugiere? Mègius chi nono! (Corinzi 7:32-35)