Paradigmas

Murales

Forma de espressione artìstica chi s'est isvilupada in Sardigna dae su 1968, pro more de s'atividade de Pinuccio Sciola in Santusparau. Sos muros de unas cantas domos a corte fiant istados torradodos a rebbussare comente tocat pròpiu pro dare logu a custu tipu de pintura chi est, in su matesi tempus, una forma de protesta sotziale e una manera de dare cara a su logu pùbblicu. S'initziativa, chi fiat incumintzada in sas dies de Corpus domini, si cullegat a sa tradiztione de espònnere in custa cajone sos frunimentos prus bellos chi cada famìlia tenet in domo sua. Dae custa prima esperièntzia su muralismu s'est difùndidu in àteras biddas de s'ìsula, semper cun su bisòngiu de comunicare, tràmite sa pintura, ideas e balores a manera de mudare, in manera radicale, su sestu de sa sotziedade isulana. in mesu de sos àteros, famados meda sunt sos murales de Orgòsolo.Custa espressione artìstica populare at agatadu in Sardigna un'identidade pretzisa, leende ispuntu dae sa natura e dae s'ambiente isulanu; a bias sos murales sunt boghes chi rapresentant sas abitùdines e sas costumàntzias de sa comunidade, ma a s'ispissu dennùntzias finas sos anneos e sos fastìgios de sa gente isulana.

Ispàssios

Testu cuadu
Intzertade ite/ o chie est?

Su monte est nivadu
Sos longos sunt curtzos
Sos muros sunt rutos
Sos duos sunt tres

Publitzade sotziale in sardu

Custu blog cheret èssere finas una casta de diàriu de su master de comunicatzione e interpretariadu in limba sarda chi bos apo contadu carchi die a como. Comunicare oe in sardu si podet e duncas pro dare visibilidade a sa limba est cumintzada una campanna de Publitzidade sotziale in sardu. Una publitzidade chi duncas non bendet perunu produtu ma punnat a promòvere Entidades culturale e sotziales de voluntariadu e sena finalidades de lucru. Sas primas locandinas sunt istadas istampadas in milli còpias cadauna e como sunt prontas pro las difùndere e las apigare in entes, iscolas istitutziones. Custa casta de publitzidade at isseberadu organizatziones internatzionales che a Intervita, assòtziu chi punnat a megiorare sas cunditziones de sos prus pòveros de su mundu, e che Selvas chi si òcupat in particulare de sos problemas de sa regione andina e de s'Amèrica latina. Paris cun custa casta de documentos chi dant boghe a organismos sotziales, b'at a àere totu una sèrie de publitzidades e decàlogos chi pertocant sa salude, sa prima est intitulada Pro imbetzare bene. 35 règulas pro una bida sana e longa.

Gènova, 1482 s’arbèschida de sos Pacs

Si pessades chi Pacs e Dico sient cantu de prus modernu su deretu tzivile apat cuntzepidu, bos seis faddende. Su primu patu de solidariedade de s’Istòria est istadu firmadu in Gènova su 26 de santandria de su 1482. L’ant iscobertu duos istudiosos de s’Archìviu de Istadu de sa capitale lìgure. Francesco de Barlis, maistru de gramatica, e Giorgio Ardizzone, unu fabricante de pabiru, aiant promintidu a dae in antis de su notaiu Andrea De Cairo de istare in pare “comente frades” (tando sa sodomia fiat punida finas cun sa morte) “in eternu”. In sas bator colunnas de su documentu aiant istabilidu finas siat sa comunione de sos benes chi teniant a su momentu de s’acordu, siat de cussos balangiados in su tempus benidore “dae s’arte e dae s’industria”. Totu suta de sos ogros de sa crèsia, ca su notaiu de Cairo fiat unu cantzellieri de sa Cùria. Non si tratat de unu casu raru, ca ant iscobertu in S’Archìviu de Istadu una mesu dusina de pràticas sìmiles. Sa solennidade de sa tzerimònia e de su documentu redatadu fiat manna de aberu, ca cando chi in in unu cuntratu normale duos testimòngios bastaiant, inoghe bi nche cheriant chimbe. e a sa fine de su ritu, su patu si cuncriat cun un'astrinta de manu e cun “su basu de sa paghe”.



Pragat o nono sos raportos inertersonales, mescamente sos de amore, como non sunt che in antis . Duncas, si non cherimus cungiare sos ogros no abbaidende a su chi capitat in su mundu, tocat chi una solutzione, pro tutelare sos deretos de cadaunau, si leet.

Duas culturas a cunfrontu: Aràbia Saudita e Itàlia

Dae su 19 a su 26 de maiu una delegatzione de esponentes de sas traditziones sardas andat a Rijad, in ue su teatru est vietadu, pro leare parte a Soglie-Nawafeth. Sa manifestatzione est organizada dae s’ambasciada italiana in collaboratzione cun Al Nahda Philanthropic Society. Si tratat de un’initziativa de cuncàmbiu interculturale intre s’Itàlia e s’Aràbia Saudita, cun delegatziones de Sitzìlia, Puglia, Làtziu, Vènetu, Ligùria e Piemonte. S’ispeditzione isulana est organizada dae sa cussigiera regionale Simonetta Sanna e bi leant parte duas artisanas orafo-tessiles Marina Marini e Rita Gabriella Lutzu. Una chida de addòvios e de cunfrontos interessantes intre duas culturas gasi diferentes in ue su tema est su ruolu de sa fèmina in sa sotziedade e su raportu chi issas tenent cun s’arte in generale. Sas fèminas àrabas tenent una cultura manna e una mentalidade aberta ca istùdiant in Europa e in sos Istados Unidos ma cado torrant a sa pàtria issoro tenent problemans mannos de afirmatzione, tantu chi si narat chi s’arte femmninile non b’est. Custa chida at a servire finas a sensibilizare sas autoridades àrabas subra de sos sistemas de recùperu e cunservatzione de sas traditziones culturales. S’interventu de s’atora Elisabetta Podda, presidente de sa cumpangia teatrale Akròama, est basadu in su recùperu de sas traditziones sardas e in particulare subra de sas capatzidades de las mandare in iscena cun una beste moderna.
Sos àrabos ant a torrare sa bìsita dae su 2 a s’8 de trìulas in Roma, in Campidoglio

Unu defensore de sa limba

Su regìmene fascista fiat fundadu subra de sas paràulas e at ghiadu batallas mannas pro su purismu de sa limba italiana. Sas insignas cun tèrmines istràngios fiant istada tassadas giai dae su 1923, mescamente cussas chi teniant unu sinònimu corrispondente in italianu. Coiffeur, bar, garage, hotel fiant prus penalizadas cunforma a tram, rhum the chi fiant dispensadas.. In su 1937 sas iscritas esòticas pagaiant una tassa binti bias prus manna de sas àteras. Su ditzionàriu comissionadu sa Mussolini a sa Reale Accademia de Italia nche deviat “bogare sa fundu malu de s’esotismu” no est istadu mai fatu. Ma sos linguistas aiant traballadu meda pro formulare sas ipotesis issoro e sos tzitadinos fiant istados interessados dae sos giornales de tando (Popolo D’Italia, Gazzetta del Popolo, Scena Illustrata) in sondàgios e cuncursos. Mussolini in persona fiat intervènnidu contra a s’iscrita Majestic Soda Parlor in carrera Veneto in Roma e contra a unu ristorante chi in vetrina esponiat su menu. Mi paret interesante a ammentare chi cuotidianu romanu La tribuna aiat bandidu finas unu cuncursu (primu prèmiu milli francos) pro sa tradutzione de 50 paràulas esòticas- aiat bintu comente tradutzione de dancing sala da ballo (botzados balleria, danzatorio, caffè-ballo e ballatoio), pro tabarin, tabarino(iscartados ritrovo notturno, veglioncello, tavola-danza e putanambolo), pro taxi, tassì (nono autopubblica, tassauto o publiato). Ma pro bar sa giuria aiat respintu cada proposta (espresso, barra, bibitario, bevitoio, mescita) gasi comente pro bazar chi oramai fiant intradas in s’usu.

Sena arriscare de fàghere cosa ridìcula non bos paret chi s’italianu impreet anglitzismos finas cando non b’at perunu bisòngiu? Est ridìculu a cambiare e italianizare sos nùmenes de sos atores istràngios comente faghiat Mussolinu cramende Louis Amstrong Luigi Braccioforte ma àtere tantu mi paret un’isciolòriu a impreare s’inglesu cando b’at s’espressione italiana e duncas proite a nàrrere family day e non die de sa familìa? In aterue a ischire s’italianu est de moda francu in Itàlia

Festa de sa rosa peònia

Sa comunidade montana chi dae bator annos ligat Fonne e Orane a sos tedescos de su Parcu de s’Eifel, ocannu s'at a fàghere finas in Orgòsolo e Ulìana. Sa festa de sa rosa peònia cumintzat oe dae sa bidda de su Supramonte a sas noe. Pustis sos saludos de su sìndigu a sos òspites tedescos ghiados dae su professore Schumacher de s’universidade de Bonn, sa die sighit cun sa bìsita a sa mustra “Dalla roccia al gipeto”, a sos murales e a su museu de su bacu de sa seda. A merie sa delegatzione at andare a sas fontes de su Tzedrinu e a su monte Santu Giuanne pro connòschere sa vegetatzione de sa zona. Cras sa manifestatzione at a sighire in Fonne cun s’escursione a Bruncuspina pro iscobèrrere sos campos de sa peònia. Merie bìsita a sa Basìlica de sos màrtires e sa su biddighedda nuràgicu de Gremanu. Sàbadu in Orane escursione a monte Gonare e a sas ses firma de su protocollu de intesa intre sas comundidades sardas e tedescas interessadas.Domìniga s’addòviu si cuncrit in Ulìana, cun escursiones a su Gologone, a sa badde de Lanaitu e a Sa sedda e Sos Carros.

Master de tradutzione e comunicatzione in limba sarda

Su Cunsòrtziu Universitàriu de sa Sardigna Tzentrale, in collaboratzione cun s’Universidade Autònoma de Bartzelona at organizadu unu Master de tradutzione e de comunicatzione in limba sarda. Su Master, a pagamentu, est de treghentas binti oras, est cumintzadu su bintisete de freàrgiu e at a agabare in su mese de làmpadas. Lu sunt frecuentende, in sos locales de su Litzeu sientìficu de Nùgoro dae belle duos meses, batòrdighi laureados sardos in matèrias diferentes, ghiados dae su diretore sientìficu Diegu Corraine pro sa parte sarda e dae Carles Biosca pro sa parte catalana. Custu est su de bator annos chi si faghet unu Master in ue sos istudentes sunt immatriculados in s’Universidade Autònoma de Bartzelona e sa sede nugoresa est petzi una sede istacada. Sos istudentes sunt imparende sas tècnicas de redatzione giornalìstica, de tradutzione e de interpretariadu, de tradutzione simultànea dae su sardu a àteras limbas e a s’imbesse, impreende sa limba sarda Comuna, adotada in su mese de abrile de su 2006 dae sa Regione Sardigna S’obietivu est de creare pessones ispetzializadas in cada casta de tradutzione, chi siant a tretu de fàghere unu situ web, unu notitziàriu in lìnia, un’artìculu pro sos cuotidianos, creare messàgios publitzitàrios e fàghere documentàrios. Pro lis imparare totu custu, sunt bènnidos dae Bartzelona professores universitàrios che a Carles Biosca, Barto Mesa e Ramon Piquè, dae sa Sardigna, professores e espertos che a Alessandra Raggio, Tonino Oppes, Carlo Sanna, Giovanni Lupinu, Don Antonio Pinna e Diegu Corraine. Unu master che a custu cheret dare a sa limba sarda una visione moderna, chi podet devènnere risorsa econòmica e ocupatzionale.

tradutzione in sardu de s'art.36 de su Sacrosanctum Concilium

Limba litùrgica (sardu)

S’at a mantènnere s’impreu de sa limba latina in sos ritos latinos, francu indicatziones particulares.
Sende chi s ’impreu de sa limba volgare est ùtile meda pro sa gente in varias ocasiones, siat in sa missa siat in s’amministratzione de sos Sacramentos e in sas àteras partes de sa Liturgia, s’at a pòdere dare logu prus mannu in antis de totu in sas leturas e in sas ammonitziones, in carchi oratzione e in sos cantos, cunforma a sas normas chi pertocant custa matèria chi si istabilint pro cada casu in sos capìtulos chi sighint.
Osservende custas normas, at a èssere de cumpetèntzia de s’autoridade eclesiàstica territoriale (comente narat s’artìculu 22, 2) detzìdere si s’at a impreare sa limba vernaculare e in cale estensione; sos atos ant a èssere aprovados e cunfirmados dae sa Sede Apostòlica.
Sa Tradutzione dae su testu latinu a sa limba vernaculare, chi si devet impreare in sa Liturgia, la devet aprovare s’autoridade eclesiàstica territoriale cumpetente numenada in antis.

art.36 de su Sacrosanctum Concilium in limbas diferentes

S'artìculu 36 de su Sacrosanctum Concilium est istadu pigadu in cunsideru in sas limbas portughesa, castigliana, catalana, inglesa e italiana, in antis de fàghere sa tradutzione in sardu, moende dae su testu latinu.
Pro nde ischire de prus, podides abaidare sas fontes chi sighint:
www.vatican.va
www.arqbcn.org

Sacrosanctum Concilium
36. §1. Linguae latinae usus, salvo particulari iure, in Ritibus latinis servetur. (Latino)
§2. Cum tamen, sive in Missa, sive in Sacramentorum administratione, sive in aliis Liturgiae partibus, haud raro linguae vernaculae usurpatio valde utilis apud populum exsistere possit, amplior locus ipsi tribui valeat, imprimis autem in lectionibus et admonitionibus, in nonnullis orationibus et cantibus, iuxta normas quae de hac re in sequentibus capitibus singillatim statuuntur.
§3. Huiusmodi normis servatis, est competentis auctoritatis ecclesiasticae territorialis, de qua in art. 22 § 2, etiam, si casus ferat, consilio habito cum Episcopis finitimarum regionum eiusdem linguae, de usu et modo linguae vernaculae statuere, actis ab Apostolica Sede probatis seu confirmatis.
§4. Conversio textus latini in linguam vernaculam in Liturgia adhibenda, a competenti auctoritate ecclesiastica territoriali, de qua supra, approbari debet.

36. A língua litúrgica: traduções (Portoghese)
1. Deve conservar-se o uso do latim nos ritos latinos, salvo o direito particular.
2. Dado, porém, que não raramente o uso da língua vulgar pode revestir-se de grande utilidade para o povo, quer na administração dos sacramentos, quer em outras partes da Liturgia, poderá conceder-se à língua vernácula lugar mais amplo, especialmente nas leituras e admonições, em algumas orações e cantos, segundo as normas estabelecidas para cada caso nos capítulos seguintes.
3. Observando estas normas, pertence à competente autoridade eclesiástica territorial, a que se refere o artigo 22.2, consultados, se for o caso, os Bispos das regiões limítrofes da mesma língua, decidir acerca do uso e extensão da língua vernácula. Tais decisões deverão ser aprovadas ou confirmadas pela Sé Apostólica.
4. A tradução do texto latino em língua vulgar para uso na Liturgia, deve ser aprovada pela autoridade eclesiástica territorial competente, acima mencionada.
D. Normas para a adaptação da Liturgia à índole e tradições dos povos


36. Llengua litúrgica (Catalano)

1. Es conservarà l’ús de la llengua llatina en els ritus llatins, excepte dret particular.
2. No obstant això, com l’ús de la llengua vulgar és molt útil per al poble en no poques ocasions, tant en la Missa com en l’administració dels Sagraments i en altres parts de la Litúrgia, se li podrà donar una major cabuda, especialment, en les lectures i admonicions, en algunes oracions i cants, conforme a les normes que sobre aquesta matèria s’estableixin en cada cas en els capítols següents.
3. El compliment d’aquestes normes, serà d'incumbència de la competent autoritat eclesiàstica territorial, de la qual es parla en l’article 22,2, determinar si ha d’utilitzar-se la llengua vernacla i en quina extensió; si fes menester es consultarà els Bisbes de les regions limítrofes de la mateixa llengua. Aquestes decisions han de ser acceptades, és a dir confirmades per la Seu Apostòlica.
4. La traducció del text llatí a llengua vernacla, que ha d’usar-se en la Litúrgia, ha de ser aprovada per la competent autoritat eclesiàstica territorial abans esmentada.

Lengua litúrgica (Castellano)
36. § 1. Se conservará el uso de la lengua latina en los ritos latinos, salvo derecho particular.
§ 2. Sin embargo, como el uso de la lengua vulgar es muy útil para el pueblo en no pocas ocasiones, tanto en la Misa como en la administración de los Sacramentos y en otras partes de la Liturgia, se le podrá dar mayor cabida, ante todo, enlas lecturas y moniciones, en algunas oraciones y cantos, conforme a las normas que acerca de esta materia se establecen para cada caso en los capítulos siguientes.
§ 3. Supuesto el cumplimiento de estas normas, será de incumbencia de la competente autoridad eclesiástica territorial, de la que se habla en el artículo 22, 2, determinar si ha de usarse la lengua vernácula y en qué extensión; si hiciera falta se consultará a los Obispos de las regiones limítrofes de la misma lengua. Estas decisiones tienen que ser aceptadas, es decir, confirmadas por la Sede Apostólica.
§ 4. La traducción del texto latino a la lengua vernácula, que ha de usarse en la Liturgia, debe ser aprobada por la competente autoridad eclesiástica territorial antes mencionada.

36. 1. Particular law remaining in force, the use of the Latin language is to be preserved in the Latin rites. (Inglese)
2. But since the use of the mother tongue, whether in the Mass, the administration of the sacraments, or other parts of the liturgy, frequently may be of great advantage to the people, the limits of its employment may be extended. This will apply in the first place to the readings and directives, and to some of the prayers and chants, according to the regulations on this matter to be laid down separately in subsequent chapters.
3. These norms being observed, it is for the competent territorial ecclesiastical authority mentioned in Art. 22, 2, to decide whether, and to what extent, the vernacular language is to be used; their decrees are to be approved, that is, confirmed, by the Apostolic See. And, whenever it seems to be called for, this authority is to consult with bishops of neighboring regions which have the same language.
4. Translations from the Latin text into the mother tongue intended for use in the liturgy must be approved by the competent territorial ecclesiastical authority mentioned above.

36. Latino e lingue nazionali nella liturgia (Italiano)1. L'uso della lingua latina, salvo diritti particolari, sia conservato nei riti latini.
2. Dato però che, sia nella messa che nell'amministrazione dei sacramenti, sia in altre parti della liturgia, non di rado l'uso della lingua nazionale può riuscire di grande utilità per il popolo, si conceda alla lingua nazionale una parte più ampia, specialmente nelle letture e nelle ammonizioni, in alcune preghiere e canti, secondo le norme fissate per i singoli casi nei capitoli seguenti.
3. In base a queste norme, spetta alla competente autorità ecclesiastica territoriale, di cui all'art. 22- 2 (consultati anche, se è il caso, i vescovi delle regioni limitrofe della stessa lingua) decidere circa l'ammissione e l'estensione della lingua nazionale. Tali decisioni devono essere approvate ossia confermate dalla Sede apostolica.
4. La traduzione del testo latino in lingua nazionale da usarsi nella liturgia deve essere approvata dalla competente autorità ecclesiastica territoriale di cui sopra.

Riflessione subra de su Sacrosanctum Concilium

Bortare una limba dae un’àtera est semper unu pagu a la traìghere. Diat tocare semper a mòere dae su testu originale; est su chi amus chircadu de fàghere cun s’artìculu 36 de sa Costitutzione Sacrosanctum Concilium.
Abaidende sas tradutziones portughesa, catalana, inglesa e castigliana, essit a pìgiu chi totus sunt istadas fideles a su testu latinu bortende s’espressione “Lingua vernacula”, francu s’italianu chi impreat s’espressione “lingua nazionale”.
Sa tradutzione literale “lingua vernacolare” chi su ditzionàriu definit “linguaggio popolare proprio di un luogo, di una regione, considerato spec,..in contrapposizione con la lingua letteraria”, est a nàrrere “sa limba de cada die”, impreada in cuntestos familiares (duncas una casta de dialetu!), est diferente dae sa tradutzione italiana chi àrtiat su livellu de sa limba dende•li finas una connotatzione polìtica. S'italianu est sa limba natzionale de s'Istadu italianu, e custu si devet marcare finas in sa tradutzione.

In s'aparcamentu dae cara a comente faeddas

Curiosa batalla de polìtica linguìstica, un'aparcamentu gallesu faghet iscontos a chie si espressat in sa limba locale
Non faeddas gallesu? Su preju raddòpiat. Sos responsàbiles de un'aparcamentu de Llanbris, in sos montes de su Galles, ant detzisu de fàghere una batalla curiosa pro sustènnere sa limba locale: aplichende tarifas diferentes cunforma a sa limba connota dae sos automobilistas chi chircant parchègiu. Chie preguntat in gallesu "Faint mae ’n gostio i barcio y ma?" est a nàrrere "cantu costat a aparcare sa vetura inoghe?" ,pagat duas isterlinas ebbia, chie faghet sa matessi pregunta in inglesu nde gastat 4 .

Batalla navale in limba

Su giogu nòidu a totu sos pitzinnos in ue sos giogadores devent còrfere sas nae de sos inimigos, est fatu finas in limba sarda. Dae oe paràulas comente "acqua" o "colpito e affondato" si narant "inoghe non b'at nudda" "mi l'as còrfidu e fintzas "ghetadu". Su giogu, mutidu "Gherra nurache" , est istadu amaniadu dae una maistra de sas iscolas elementares Podda, Anna Simula, in collaboratzione cun sa collega Luisa Chironi e cun s’agiudu linguìsticu de sa diretora de s’ufitziu de limba sarda de Nùgoro, Mariantonietta Piga. Custa initziativa, chi faghet parte de unu progetu prus mannu de sa Comunidade europea subra de s’insignamentu de sas limbas minoritàrias, at interessadu sos pitzinnos de sa 4 C e est istadu presentadu eris a dae innantis de s'assessore a sa cultura de sa Provìntzia Peppino Paffi. Una pitzinna at naradu sas regùlas de su giogu in nugoresu chi sunt pagu prus o mancu sas matessi de su giogu italianu: càmbiat su campu de batalla chi no est prus su mare ma sa Sardigna, bi sunt sos nuraghes imbetzes de sos portaèreos. Gràtzias a custu giogu sos pitzinnos ant pòtidu imparare finas àteras cosa in sardu subra de sa cultura, s'istòria e sa geografia de sa Sardigna. Totus faeddant in nugoresu fintzas si pro iscrìere est istada impreada sa limba sarda comuna.

Sentèntzia de sa Corte de Apellu in sardu

“In nùmene de su pòpulu sardu, sa corte de Apellu de Casteddu cunfirmat sa sentèntzia de su tribunale de Aristanis » Pro sa prima bia unu tribunale emitet una sentèntzia in limba. L’at fatu su 16 martzu sa setzione penale de sa corte de Apellu de Casteddu, protagonista Efisio Trincas, sìndigu de Cabras e segretàriu natzionale de su Partitu sardu de atzione. Cumbintu sustenidore de s’ufitzialidade de sa limba sarda, a dae in antis de su tribunale chi lu fiat zuighende pro àere disubididu a un’ordinàntzia de sa Supraintendèntzia a sos benes archeològicos, aiat pedidu e otentu de rispondere in sardu a sas pregontas de su zùighe. S’udièntzia, fissada in su mese de ghennàrgiu, fiat brincada, ca Efisio Trincas aiat respintu sa notìfica ca iscrita in italianu. “Una cundanna ingiusta, at naradu su sìndigu sardista, ca naschet dae su fatu chi non s'ischit chie at sa cumpetèntzia pro su chi pertocat su paesàgiu. Ma est una bìnchida manna su fatu chi sa sentèntzia siat istada redatada in sardu, reconnoschende in sa pràtica unu deretu chi Soru at ufitzializadu un'annu a como.

Faddinas in rete

Carchi die a como murichende in internèt apo agatadu custos datos in su situ www.eurolang.net, in sa setzione “Language Data”.
Language Data - Sardinian (Italy) Sardu (Sardinian) is a southern Romance language. It is divided into four dialects: Campidanese, Gallurese, Logudorese, and Sassarese. With regard to the linguistic demography of Sardinia, no reliable data is available from the Italian censuses, but the number of people with a command of Sardinian is estimated at about 1.3 million, making it the largest linguistic minority in Italy. Sardinian speakers thus account for 80% of the entire population of the island.
Sardinian language use survey by Euromosaic: http://www.uoc.es/euromosaic/web/document/sard/an/e1/e1.html
Comente podides bìdere, finas in una revista informàtica ispetzializada in limbas minoritàrias bi podet àere faddinas mannas.
Infatis, ischimus totus chi su gadduresu e su tataresu non sunt dialetos sardos, ma faghent parte de su domìniu linguìsticu italianu.
Ischimus totus chi sa distintzione intre logudoresu e campidanesu est inadeguada, ca non rendet contu de sa cumplessidade de sa Sardigna, in ue ogni bidda tenet su limbàgiu suo.
In prus, in custu situ non faeddant nen de su catalanu de S’Alighera nen de su lìgure de Carloforte.
E, a dolu mannu, non faeddant de sa Limba Sarda Comuna.
Sa cosa bona est chi, a su nessi, narant chi semus sa minorìa linguìstica prus manna

Limba sarda comuna. Una chirca sotziulinguìstica

Custu mangianu in Paule, in su teatru Grazia Deledda, b'at apidu una cunferèntzia organizada dae s'Assessoradu a sa pùbblica istrutzione de sa Regione Sardigna pro faeddare de sos resurtados de sa chirca sotziulinguìstica subra de sa limba sarda. Dae custa chirca sotziu- linguìstica, cherta dae sa Regione, est esssidu a pìgiu chi su 68,4 % de sos sardos intervistados a campione decrarat de connòschere e faeddare una variedade de sardu. In sas biddas cun prus pagu de 4000 abitantes sa pertzentuale creschet a s’85 % e in sas comunas cun prus de 100 mìgia pessones falat a su 57%. Su 29% narat chi fintzas si non bi lu faeddat su sardu lu cumprendet. Pro su chi pertocat sos datos de sas tzitades sardas, in Casteddu su 59% narat de connòschere sa limba locale e de l’impreare, imbetzes su 36,7% narat de tènnere petzi una cumpetèntzia passiva. In Tàtari sa pertzentuale est de su 60%, imbetzes in Nùgoro de su 66%. S’89 % de sos sardos intervistados, sunt de acordu chi si devet azuare sa limba sarda ca est parte de s’identidade nostra. Su 78% est de acordu chi si devet imparare in iscola. Finas s'interventu de su presidente Soru, in limba, est andadu in custa diretzione ca at naradau chi in s'arcu de duos annos s'ant a fàghere progetos pro imparare su sardu in sas iscolas a manera chi colet dae limba de sa famìlia, informale, privada a limba ufitziale,pùblica,sientìfica.
Su sardu, duncas, impreadu in cada àmbitu e in cuntestos non prus folclòricos ebbia e duncas unu sardu biu e modernu, chi podet finas devènnere una risorsa econòmica comente est istadu pro su catalanu.
Custu istùdiu, mutidu "Le lingue dei sardi?", est istadu amaniadu dae su Dipartimentu Universitàriu de Chirca econòmicas e sotziales de Casteddu e dae su de Sièntza de sos Limbàgios de Tàtari, in particulare dae sos istudiosos, Giovanni Lupinu, Alessandro Mongili, Anna Oppo. Sa chirca ant leadu in cunsideru 2437 pessones de diferentes zonas de Sardigna.

cantu a tenore

Su cantu a tenore, chi est unu cantu polifònicu, est s'espressione musicale prus antiga de sa Sardinna e est sa proa de s'esistèntzia in s'ìsula de sa pràtica polifònica, giai dae èpocas antigas. A segunda de sas zonas leat su nùmene de cussertu (in Mamujada e in sa Baronia arta), cuncordu (in Santulussurzu, Fonne, in sa Barbazia de Ollollai, in Golòtzana e Orane), cuntratu (galu in Fonne e Seneghe), cuntzertu (in Abasanta).

Sos cantadores sunt bator: su Bassu, sa Contra, sa Mesu Boghe, sa Boghe. Sunt postos a inghìriu rapresentende, gasi, sa forma architetònica prus importante de tzivilidade de sa Sardinna: su nuraghe.
Duas de sas boghes, su Bassu e sa Contra, sunt guturales e sunt sas chi dant a su cantu a tenore particularidade e peculiaridade.
Su Bassu cun unu sonu grae e profundu mantenet sa matessi tonalidade de sa boghe solista. Sa Contra est una cuinta subra de su Bassu e at unu sonu prus liniare, metàllicu e prus pagu vibradu. Contra e Bassu paris, faghent su sonu onomatopèicu Bim Bam Boo e non cambiant mai nota in antis de su tzinnu de sa boghe solista.
Sa Mesu Boghe chi irrichit su cantu cun virtuosismos de sa boghe, mutidos giradas, si aunit a sas duas boghes guturales faghende in paris un'acumpangiamentu armònicu pro sa boghe solista, chi ghiat su tenore intonende e cadenzende su cantu belle totu in manera sillàbica.

Est diftzile meda a istabilire sas orìgnes de su cantu a tenore chi, a pàrrere de unos cantos, diat dèvere tènnere prus de 4000 annos.
Su cantu a tenore diat parrer ligadu a sa bida pastorale, a sa solitùdine de su pastore in su sartu cun su bestiàmene e cun sa natura matessi. Sunt sos animales e sa natura chi ant ispiradu sas boghes. Diat pòdere èssere chi sa Contra siat nàschida dae s'istorchidura de sa berbeghe, su Bassu dae sa de sa baca e sa Mesu Boghe dae sa de su Bentu.

efis

Sagra de Santu Efìsiu

Sa prima die de maju est festa manna in Sardigna, si tzelebrat S.Efisiu. Narat s’istòria chi S.Efìsiu fiat nàschidu in Elia, a probe de s'Antiòchia, in Asia Minore, in sa segunda medade de su III sec.d.C. dae mama pagana e babbu cristianu. Arruoladu in sas militzias de Dioclezianu, su giovanu fiat istadu mandadu a Calàbria a gherrare contra a sos cristianos. Inoghe si fiat cunvertidu retzende una casta de istimate in sa manu dereta a forma de crughe. Arribadu a Sardigna pro difèndere sa suprematzia romana, mancari aeret bintu sas tribùs Iolenses e Ilienses òstiles a Dioclezianu, fiat istadu acusadu de infedelidade ca cunvertidu a su cristianesimu. Impresonadu, torturadu, in antis de èssere decapitadu su 15 de ghennàrgiu de su 303 aiat pregadu Deus de bardiare Casteddu dae sa carestia, dae sa peste e dae sos bàrbaros. Sa festa cointzidiat cun sa data de sa decapitatzione finas a su 1652 cando sa tzitade fiat còrfida dae un'epidemia manna de peste.
Terrorizados, sos cussigieris tzìvicos, invochende su santu de sarvare sa tzitade,aiant fatu su votu perpetuu de unu ritu annuale e solenne, in càmbiu de un'interventu miraculosu. E dae tando su mese de maju, sìmbulu de su renovamentu de sa natura, fiat istadu isseberadu pro sa sagra. Su tzerimoniale cumintzat cun sa vestitzione de s’istàtua de su santu, in sa crèsia sua de Stampace. Dae inoghe moet sa protzessione, mìgias sunt sos partezipantes, arribados dae cada logu de s’Isula, chi isfilant cun sos costùmenes traditzionales. Sos grupos si moent a pee o in sos carros (traccas). B’at finas sos militzianos a caddu, sos sonadores de launeddas, sos memebros de arcicunfratèrnita chi at vestidu su santu.Cungiat s’isfilada su còchiu indeoradu, trasinadu dae sos boes, in ue b’at s’istàtua de su màrtire. Lu pretzedit s’Alternos rapresentante de sa munitzipalidade, finas issu a caddu e iscortadu dae sos mazieris in arta uniforme. Su dignitàriu tenet su"toson d'oro", medaglione mannu donadu dae su re de Ispagna a sa tzitade in su 1679. In via Pula su corteu agabat. Cumintzat su biàgiu cara a Nora(logu de su martìriu), cun tapas in Giorgino (ue s’istàtua ponet sa beste de sartu), Maddalena praja, bighinadu de Su Loi, Bidda de Orri, Sarroch. Sa die a pustis, una sosta a Bidda S.Pedru, su simulacru arribat a sos logos de su martìriu, arrimendesi in sos tempieddos in s’oru de su mare. Su 4 de maju si faghet in Stampace sa Torrara, s’istatua torrat a sa crèsia e una missa solenne cuncrit sa festa.
Mìgias de fideles e turistas ant leadu parte finas oe a sa de 351 editziones de sa sagra de Santu Efìsiu. Sa sagra de su Màrtire gherreri protetore de Casteddu, chi est finas isetende su reconnnòschimentu dae s'Unesco comente patrimòniu immateriale de s'umanidade, at tentu una cunsacratzione mediàtica cun 4 programmas de sa Rai e sa segunda rete televisiva russa chi ant sighidu sa protzessione in costùmene prus manna de totu su Mediterràneu.