giovedì 28 giugno 2007

Sirbo e is sete fradi

Sirbo e is sete fradi est unu fumetu, èssidu in limba italiana e in limba sarda, iscritu dae Eleonora Carboni e Andrea Mureddu. Est su contu curiosu de unu sirboneddu astutu chi frecuentat su de bator annos de sa elementares, chi tenet sete frades e una macra niedda in sos cherbeddos. Unu contu galunu cun pessonàgios pintados meda bene che a sa mama ansiosa, su mangone dandy, o sa tostoine ghia. Sa versione in sardu campidanesu est istadu visionada dae Mario Puddu e bortada dae Riciotti Usai e Gianni Carboni.

Una cunsideratzione mi sento de fàghere, ma non diat èssere mègius a finantziare carchi cosa in limba sarda comuna?

Sardu in s'ànima



In su 1978 Fabrizio de Andrè pùblicat su discu Rimini. In custu album su cantante genovesu intzidit finas unu branu in gadduresu. Si intìtulat Zirichilaggia est a nàrrere, chie tirat a longu una cosa. Est sa prima bia chi s'artista impreat sa limba sarda. Bos do su testu

ZIRICHILTAGGIA (Baddu Tundu)
(Massimo Bubola / Fabrizio De André)

Di chissu che babbu ci ha lacàtu la meddu palti ti sei presa
lu muntiggiu rùiu cu lu sùaru li àcchi sulcini lu trau mannu
e m'hai laccatu monti mùccju e zirichèlti.

Di quello che papà ci ha lasciato la parte migliore ti sei presa
la collina rosa con il sughero le vacche sorcine e il toro grande
e m'hai lasciato pietre, cisto e lucertole.

Ma tu ti sei tentu lu riu e la casa e tuttu chissu che v'era 'ndrentu
li piri butìrro e l'oltu cultiato e dapòi di sei mesi che mi n'era 'ndatu
parìa un campusantu bumbaldatu.

Ma tu ti sei tenuto il ruscello e la casa e tutto quello che c'era dentro
le pere butirre e l'orto coltivato e dopo sei mesi che me n'ero andato
sembrava un cimitero bombardato.

Ti ni sei andatu a campà cun li signuri fènditi comandà da to mudderi
e li soldi di babbu l'hai spesi tutti in cosi boni, midicini e giornali
che to fiddòlu a cattr'anni aja jà l'ucchjali.

Te ne sei andato a vivere coi signori, facendoti comandare da tua moglie
e i soldi di papà li hai spesi tutti in dolciumi, medicine e giornali
che tuo figliolo a quattro anni aveva già gli occhiali.

Ma me muddèri campa da signora a me fiddòlu cunnosci più di milli paràuli
la tòja è mugnedi di la manzàna a la sera e li toi fiddòli so brutti di tarra
e di lozzu e andaràni a cuiuàssi a a calche ziràccu.

Mia moglie vive da signora e mio figlio conosce più di mille parole
la tua munge da mattina a sera e le tue figlie sono sporche di terra
e di letame e andranno a spostarsi a qualche servo pastore.

Candu tu sei paltutu suldatu piagnii come unu stèddu
e da li babbi di li toi amanti t'ha salvatu tu fratèddu
e si lu curàggiu che t'è filmatu è sempre chiddu
chill'èmu a vidi in piazza ca l'ha più tostu lu murro
e pa lu stantu ponimi la faccia in culu.

E tu quando sei partito soldato piangevi come un bambinetto
e dai padri delle tue avanti t'ha salvato tuo fratello
e se il coraggio che ti è rimasto è sempre quello ce la vedremo in piazza
chi ha la testa dura e nel frattempo mettimi la faccia in culo.

sabato 16 giugno 2007

Su romaniscu ite est?


A bandas de sas limbas o sos dialetos prus nòidos presentes in Sardigna (tataresu, galluresu, tabarchinu, catalanu), bat unu faeddu tìpicu de sos artesanos de su ràmene, mutidu romaniscu. In Isili, bidda minore de su Sarzidanu, b’at dae semper una traditzione de artesanos chi trabballant su ràmene, sos ramenàrgios. Cun su ràmene si faghiant sos istèrgios impreados dae sos pastores pro sa produtzione de su casu e de su recotu, e dae sas fèminas pro tìnghere sa lana, in su tessìngiu, e in su sabunòngiu e pro còghere sos màndigos. Trastos chi pustis bendiant in totu sas biddas de Sardigna. Sa produtzione calderaia si ispricat gràtzias a su fatu chi sa bidda est a tesu dae sas bias de comunicatzione de prus importu e est a curtzu a sas minas de ràmene de Funtana Raminosa, connòschida dae s’antighidade. S’istòria de sos ramenàrgios (contzinos) de Isili, maistros ispetzializados in sa lavoratzione de su ràmene, est inghiriada finas dae un tzertu mistèriu. Si narat chi bèngiant dae pòpulos de zìngaros o ebreos, bènnidos a istare antigamente in custa zona, forsis in su ‘400 durante sa dominatzione ibèrica. Custas camàndulas diant pàrrere cunfirmadas dae s’impreu de su suspu curiosu mutidu su romaniscu (Arromanisca )e dae sos tratos somàticos chi los faghent assimigiare prus a sos nòrdicos chi no a sos sardos. Custu limbàgiu curiosu chi sos ramenàrgios impitaiant intre issos, non tenet perunu raportu cun sos dialetos de s’ìsula. Dae s’anàlisi de su Romanisku o Pavela Romaniska o Arbareska si deduit s’origine zingara cun sa presèntzia de tèrmines albanesos e neogregos o de su suspu de sa malavita. Similitùdines tenent cun su dialetu de sos ramenàrgios de Tramonti, in su Friuli e cun sos dialetos de sos contzinos "Camminanti Siciliani" (Baccagghiu), originàrios dae sos grupos Rom de sas comunas albanesas de sa Calàbria.

Ramon Pique

Carlo Zoli

venerdì 15 giugno 2007

Decàlogu pro agatare mugiere

Pro totu sos baghianos e sas baghianas chi b'at in giru, unos cantos cussìgios leados dae sa Bìblia

Decalògu pro agatare mugiere


1. Agata una presonera de gherra galana, bati•la a domo, tunde•li sos pilos, sega•li sas ungras e dae•li beste noa. A pustis de custu at a èssere tua (Deuteronomio 21:11-13);
2. Agata una prostituta e isposala(Osea 1:1-3);
3. Còmpora una propiedade e incrui una fèmina in s’acordu (Rut 4:5-10);
4. Deveni imperadore de una natzione manna e faghe unu cuncursu de bellesa (Esther 2:3-4);
5. Bae a una festa e cua•di. Cando sas fèminas ant a cumintzare a ballare, essi a campu, leadi•nde una, e furadi•nde•la(Giudici 21:19, 23);
6. Dassa chi siet Deus a creare una fèmina pro tene cando ses dormende (Genesi 2:19-24)
7. Ochie cale si siat de maridu e leadi• nde sa mugiere(prepara•di però a pèrdere bator fìgios (2 Samuele 11);
8. Punna a sa cantidade no a sa calidade (1 Re 11: 1-3);
9. Agata un’òmine cun 7 fìgias e impressiona•lu dende a bìbere a sa màndria sua (Esodo 2:16-21),
10. Una mugiere? Mègius chi nono! (Corinzi 7:32-35)

Lupinu Giovanni

Carlo Sanna

Dae su giornale in pabiru a sa ràdiu o a sa televisione




Una cantas règulas si si colat dae unu mèdiu a un’àteru sunt diferentes. Su mèdiu, su pùblicu chi ascurtat o abbàidat est de seguru prus istraviadu de cussu chi leghet. In sa ràdiu no esistit data, nemancu cussa paràula de su testu chi in sos giornales ìnditat dae ue benit sa noa, Roma, Brussellas, ect. Duncas custa informatzione cheret recuperada in sa prima frase. Diat èsser mègius a incumintzare cun su fatu e galu prus cun su nùmene de sa pessone de prus importu de su servìtziu, in manera chi su chi ascurtat podat collegare sos elementos chi benint a pustis a carchi cosa chi connoscant. Frases curtzas, nudda virguleddas ca tantu perunun tonu de sa boghe diat pòdere distìnghere, totu naradu cun una boghe crar e chi non tèngiat difetos de pronùntzia.In televisione su discursu est prus cumplessu galu. A dare sos primos elementos de sa noa est su condutore in istùdiu e petzi a pustis arribant su servìtziu e sas imàgines relativas. Ma tocat chi su condutore no impreet sas matessi paràulas chi ant a aberrere su servìtziu giai registradu. Frases curtzas e a efetu, tonu detzisu e ivitante.In sos giornales s’informatzione est furnida semper in antis de inditare sa fonte, in s’istile televisivu est beru su contràriu, si narat dae chie benit sa noa e apustis si riferit. Sena ismentigare chi cando sas imàgines sunt elocuentes, su giornalistas las podet imbiare in onda pro carchi secundu sena perunu cummentu. Custos cussìgios amus chircadu de pònnere in pràtica cun tonino Oppes, diretore de sa sede regionale de Rai tre, proende finas a fàghere unu telegiornale in limba.

Interpretariadu in sardu


S'ùrtima parte de su master est istada dedicada ocannu a s’interpretariadu, cun sa possibilidade de colare a su sardu/dae su sardu a àteras limbas, in ocasione de seminàrios, cunferèntzias. In s’organizatzione de eventos culturales e turìsticos, sa possibilidades de tènnere un’intèrprete sardu/àteras limbas diat pòdere annànghere un’integratzione culturale prus manna cun su territòriu e in su matessi tempus un’idea de abertura e multiculturalidade.

Localizatzione sitos webs


A pustis de nos àere imparadu sas tècnicas de documentatzione, reperimentu de cale si siat de informatzione, est torradu a nos fàghere lezione in su master Barto Mesa, professore catalanu de sa Uab, cun unu pogramma apòsitu pro bortare sitos webs. Ofèrrere servìtzios e produtos in sa limba naturale de sos clientes est unu balore in prus pro istitutziones e impresas, ca comùnicant a s’utente e a su cliente :identidade, respetu pro s’ambiente naturale e umanu, ispiritu multiculturale e aumentat sa soddisfatzione de sos clientes. In prus su mundu web agiuat in manera istraordinària, siat pro sa tècnica siat pro sos costos, su multilinguismu. Est importante a sensibilizare a sos impresàrios subra de sos bantàgios cummertziales chi tenet a incruire sa limba sarda in sas webs chi sunt destinadas a unu pùbblicu in sardu. A su restu de su pùblicu l’agradat sa presèntzia de sa combinatzione linguìstica locale de s’ìsula. Impresas medas modìficant sos produtos cunforma a sas preferèntzias de su consumidore. In sa matessi manera chi s’impresàriu addatat su produtu a sos gustos de su cliente, paret finas lògicu chi mandet su messàgiu pubblitzitàriu in sa limba de su cliente. Pro custu motivu sos istudentes de su master ant chircadu de isseberare aziendas mescamente albergos, agriturismos o finas istitutzione culturales che a sos museos, a ue ant a accudire mìgias de turistas e in ue at a cumpàrrere a costàgiu de s’inglesu, limba istràngia prus difùndida, de s’italianu, limba istatale, su sardu. Cun s’isperu chi custu impreu modernu de su sardu podat devènnner pro calicunu finas unu trabballu.

Comente si faghet una noa?


Sa giornalista de s’Unione Sarda, Alessandra Raggio, at chircadu de nos dare una cantas lìnias ghia pro fàghere una noa siat in unu giornale in pabiru o digitale, de caràtere locale o setoriale. Pro iscrìere unu cale si siat de artìculu balent, pagu prus o mancu, sas matessi règulas, de cada discursu, o tema, ect est a nàrrere sas chimbe v dòpias inglesas: chie, in ue, cando ite, proite ma finas comente. Unu giornalista devet tènnere s’agenda prena de nùmeros telefònicos, tènnere raportos frecuentes cun fontes ispetzìficas (cuestura, carabineris, cummissariados, ospidales, etc), tènnere una connoschèntzia bona de sa comunidaede in mesu de sa cale si trabballat,mustrare curiosidade e detzisione in su giru de sas telefonadads cuotidianas, andare deretu in su logu in ue iscatat s’allarme, cramende semper nessi unu collega, in manera chi siet prontu pro controllare àteras fontes,iscrìere totu, nùmenes, sambenados, indiritzos, modellu e colore de sas màchinas, cada particulare de s’ambiente e de sas pessones.,fàghere totpregontas de cada casta, in manera insistente. S’artìculu devet èssere iscritu cun unu limbàgiu sèmplitze, una ricostrutzione ordinada de sos fatos, pretzisione in sos particulares, ma evitende sas 3S(sàmbene, sessu, sisinu/dinare). Finas sas espressione "paret, si faghet s'ipòtesi" tocat a las evitare, ma sa cosa de prus importu est semper a s'assegurare de sa beridade de sas noas in antis de las publicare.

giovedì 14 giugno 2007

Ascurta Domo mia

Eros

Duetu in limba Tazenda-Ramazotti

Sos Tazenda publicant unu discu nou Vida cun sa partezipatzione istraordinària de Eros Ramazzotti. Su discu cuntenet sete branos inèditos, chimbe clàssicos de su grupu in sa versione originale cantados dae Andrea Parodi., e unu dueto virtuale cun su cantante iscumpartu s’annu coladu. Sa cantzone de pus importu chi aberit su Cd est Domo mia in ue Eros cantat paris cun Beppe Dettori. Sa collaboratzione intre su grupu tataresu e su cantante romanu est capitada pro casu candu giai 5000 còpias fiant prontas pro sa distributzione. Totu su discu est un'omàgiu a Andrea Parodi,sos petzos noos Universos, A chent’annos, Sa fiza de su re, Chelos, La ricerca di te, Disperada e Laudada, sunt iscritos e arrangiados dae Luigi Marielli, Gino Camedda e Maurizio Bassi e cantados dae Beppe dettori. Cun Vida sos tazenta riscoberint sa melodia, ispirendesis a su cantante pachistanu Nursat Fatedh Ali Khan e a Jeff Buckley. Innovendesi sena ismentigare su tempus coladu, pro custa rssone est insetadu inserdi su dueto virtuale cun Andrea Parodi chi cantat Non poto reposare. S’ùrtima parte de su discu riproponet sos branos prus noidos de sa grupu in sa versione originale Spunta la luna dal monte, Pitzinnos in sa gherra, Carrasecare, Mamoiada.

domenica 10 giugno 2007

Sa liturgia de sa crèsia in limba sarda


A pustis de su cursu de formatzione pro sos dipendentes de sa pùblica amministratzione, s’ufìtziu limba sarda de sa provìntzia de Aristanis at organizadu una sèrie de seminàrios de aprufundimentu. S’iscopu de sos addòvios est su de resessire a esaminaresas diferentes temàticas ligadas a sa limba sarda, dae sa promotzione culturale a su raportu cun sos mèdios de comunicatzione e cun sa Crèsia. A custu ùrtimu argumentu est istadu dedicadu su seminàriu de s’oto de làmpadas. Est intervènnidu Raimondo Turtas, unu de sos espertos prus mannos de s’istòria de sa Crèsia. In sos istùdios suos at esaminadus sas vicendas de sa limba sarda in sa prospetiva de s’impreu suo(capitadu o nono) comente limba fr sa liturgia e a postu su problema de proite sa Crèsia non promovet sa liturgia in sardu. Sunt intervènnidos don Antonio Pinna, dotzente de Sacra Iscritura in sa Pontìficia facultade de teologia de sa Sardigna, chi est isperimentende sa tradutzione in sardu de libros bìblicos; don Roberto Caria, e Luigi Sanna, dotzente de Istòria de sa Crèsia.

carta de identidade noa

lunedì 4 giugno 2007

Andrònimos in sardu

Su capu de Sardigna Natzione, Sebastiano Cumpostu, s’est apelladu a sa lege de tutela de sas minoràntzias linguìsticas e como Sebastiano est Bustianu finas pro s’Istadu.Dae como in susu s’at a cramare Bustianu non solu pro pros amigos, connoschentes ma finas pro s’Istadu e sa burocratzia: e como che a issu medas Salvatore ant a pòdere devènnere Bobore, Tore o Totore, sos Giovanni Juanne, sos Francesco Frantziscu. Custa realizada dae capu de Sardigna Natzione dia pòdere èssere un’iniziatziva destinada a a realizare una bera rrivolutzione anagràfica, cun sos ufìtzios comunales custrintos a unu trabbballu mannu pro adeguare sos nùmenes a sa limba sarda. Cumpostu s’est apelladu a s’artìculu 11 de sa lege 482 de su 99, cussa chi tutelat sas minoràntzias linguìsticas e at pedidu a sa comuna de Bitzi chi de como in susu su nùmene suo, in totu sos documentos ufitziales, siat cussu sardu. Sa modulìstica pro otènnere su càmbiu de su nùmene est a disponimentu in su situ www.Sardignanatzione.eu.Sa pràtica durat chimbe meses e est de badas de su totu